Opieka nad osobami z zaburzeniami zdrowia psychicznego

Rozpowszechnienie chorób psychicznych jest znaczne – w którymś momencie życia zaburzeń zdrowia psychicznego doświadcza co drugi mieszkaniec krajów OECD.
Podczas pandemii COVID-19 częstość występowania lęku i depresji w niektórych krajach podwoiła się.
Szacuje się, że koszty ekonomiczne wynikające ze złego stanu zdrowia psychicznego wynoszą ponad 4,2% produktu krajowego brutto (PKB) i obejmują zarówno bezpośrednie koszty leczenia, jak i koszty pośrednie związane z niższym wskaźnikiem zatrudnienia i zmniejszoną produktywnością.
Wysokiej jakości opieka świadczona we właściwym czasie może poprawić wyniki leczenia oraz zmniejszyć liczbę samobójstw i zgonów wśród osób z zaburzeniami psychicznymi.

Dane dotyczące jakości i efektywności opieki medycznej nad osobami z zaburzeniami psychicznymi wskazują na braki w ciągłości opieki jak i brak poprawy wyników leczenia, szczególnie w przypadku osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi.
Wskaźniki samobójstw po wypisaniu ze szpitala mogą wskazywać na jakość opieki w społeczności (psychiatryczna opieka środowiskowa) po hospitalizacji, a także na koordynację tych dwóch form opieki – opieki środowiskowej oraz opieki szpitalnej.
W krajach OECD, w latach 2020–2021 wskaźniki samobójstw wśród pacjentów hospitalizowanych w poprzednim roku wahały się od 0,4 na 1 000 pacjentów w Islandii do prawie 10 na 1 000 pacjentów w Holandii. Różnice we wskaźnikach samobójstw między krajami mogą odzwierciedlać różnice w dostępie do opieki psychiatrycznej jak i ciężkości schorzeń pacjentów leczonych w warunkach szpitalnych.
W latach 2011–2021 średni wskaźnik samobójstw utrzymywał się na stałym poziomie w większości krajów OECD, ale zaobserwowano także wyraźny spadek w takich krajach jak Chile, Finlandia i Szwecja. Po pomyślnym wdrożeniu programu zapobiegania samobójstwom w latach 1992–1996 Finlandia wprowadziła w 2020 r. krajową strategię zdrowia psychicznego i program zapobiegania samobójstwom na lata 2020–2030. Również w Korei odnotowano spadek liczby samobójstw po wypisaniu pacjenta ze szpitala w okresie pandemii.

Osoby cierpiące na choroby psychiczne charakteryzują się wyższą umieralnością niż populacja ogólna. Wartość „nadmiarowej umieralności” większa niż jeden oznacza, że osoby z zaburzeniami psychicznymi są narażone na wyższe ryzyko zgonu niż reszta populacji.
W większości krajów współczynniki umieralności osób chorych na schizofrenię i chorobę afektywną dwubiegunową są ponad dwukrotnie wyższe niż współczynniki umieralności dla populacji ogólnej. W 2021 r. nadwyżka umieralności wahała się od 2,0 na Litwie i w Szwecji do 5,5 w Islandii, 4,6 w Korei, 4,2 w Danii i 4,1 w Kanadzie w przypadku osób, które przebyły schizofrenię oraz od 1,1 w Chile do 4,2 w Korei w przypadku osób z chorobą afektywną dwubiegunową.
W ciągu ostatniej dekady w większości krajów z wyjątkiem Czech i Szwecji wzrosła nadmiarowa umieralność wśród osób z poważnymi chorobami psychicznymi.
Republika Czeska rozpoczęła wdrażanie strategii opieki w zakresie zdrowia psychicznego w 2017 r., koncentrując się na zapewnianiu wielodyscyplinarnej opieki zdrowotnej i usług socjalnych osobom z chorobą afektywną dwubiegunową i schizofrenią w lokalnych ośrodkach opieki zdrowia psychicznego i w przypadku tego kraju widoczna jest poprawa sytuacji.
Monitorowanie doświadczeń pacjentów w zakresie opieki psychiatrycznej może pomóc w określeniu jakości opieki świadczonej osobom cierpiącym na zaburzenia psychiczne. Wskaźniki tego rodzaju są coraz częściej wykorzystywane w obszarze zdrowia psychicznego i opieki w tym zakresie.
Analiza doświadczeń pacjentów pozwala zrozumieć różne aspekty dostępności oraz korzystania z usług zdrowotnych i stać się podstawą do zapewniania opieki psychiatrycznej skupionej na pacjencie. Niestety wyniki takich badań są dostępne tylko w 9 krajach OECD.
Odsetek użytkowników usług w zakresie opieki psychiatrycznej zgłaszających, że byli traktowani z uprzejmością i szacunkiem podczas pobytu w szpitalu, wahał się od 49% w Nowej Zelandii do 100% w Portugalii. Jeśli chodzi o środowiskowe placówki opieki psychiatrycznej, najniższy odsetek pacjentów z dobrymi doświadczeniami korzystania z usług medycznych odnotowano w Nowej Zelandii (65%), a najwyższy w Belgii (98%).