Ekranowe pułapki: jak spędzanie czasu przed
ekranem staje się zagrożeniem dla zdrowia dzieci

W związku z wprowadzonymi w Polsce od 2020 roku obostrzeniami związanymi z pandemią COVID-19, zwłaszcza z nauką online, normy dotyczące czasu spędzanego przez dzieci przed ekranem uległy zmianie. Poprzednie zalecenia dotyczące tego czasu, skoncentrowane na okresie poza lekcjami, były następujące:

• Dzieci poniżej 1 roku życia i w pierwszym roku życia nie powinny w ogóle spędzać czasu przed ekranem;
• Dla dzieci w wieku od 2 do 4 lat czas spędzany przed ekranem pod kontrolą osoby dorosłej nie powinien przekraczać 1 godziny dziennie;
• Dla dzieci w wieku od 5 do 17 lat czas spędzony przed ekranem nie powinien przekraczać 2 godzin dziennie.

W obliczu zwiększonej ilości czasu spędzanego przed ekranem w wyniku lekcji online, zaistniała konieczność oceny korzyści i potencjalnych szkód zdrowotnych dla dzieci, które może powodować przedłużających się czas ekranowy. Obecnie brakuje jednak wiarygodnych danych na temat długotrwałych skutków edukacji online, co utrudnia formułowanie rekomendacji opartych na dowodach naukowych.

Zgodnie z wytycznymi WHO, Royal College of Paediatrics and Child Health, Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej oraz Amerykańskiego Stowarzyszenia Optometrycznego sformułowano uniwersalne zasady dotyczące czasu ekranowego dzieci i młodzieży, takie jak:

• Czas przed ekranem nie powinien zastępować zdrowych aktywności, takich jak sen, aktywność fizyczna, bezpośrednie kontakty społeczne i rozwijanie pasji.
• Rodzice powinni ustalać realistyczne zasady dotyczące czasu spędzanego przed ekranem, uwzględniając inne obowiązki i potrzeby snu dzieci w zależności od wieku.

Dodatkowo, kształtowanie zdrowych nawyków związanych z czasem przed ekranem obejmuje:

• Ograniczanie czasu wspólnie spędzanego przed ekranem w ramach rodzinnych aktywności.
• Wyłączanie urządzeń podczas posiłków i innych rodzinnych wydarzeń.
• Unikanie wykorzystywania ekranów do uspokajania dzieci.
• Monitorowanie treści dostępnych dla dzieci i ograniczanie czasu gry w gry komputerowe.

W kontekście nauki przed ekranem komputera zaleca się przerwy, podczas których dzieci powinny oddalić się od ekranu, rozciągnąć się i poruszać. Warto również zwracać uwagę na ustawienia ekranów, aby minimalizować wpływ emitowanego światła na sen.

Badania wskazują na szereg negatywnych skutków zbyt długiego czasu spędzanego przed ekranem, takich jak problemy z zachowaniem, nauką, utrzymaniem prawidłowej masy ciała, snem, a także wpływ na rozwój społeczny i emocjonalny. Na podstawie badań Amerykańskiej Akademii Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, można określić główne negatywne skutki zbyt długiego czasu spędzanego przez dzieci przed ekranem:

1. problemy z zachowaniem: dzieci w wieku szkolnym, które oglądają telewizję lub używają komputera przez ponad 2 godziny dziennie, są bardziej narażone na problemy emocjonalne, społeczne, problemy z koncentracją oraz lęk przed przegapieniem informacji (ang. fear of missing out),
2. problemy z nauką: dzieci w wieku szkolnym, które mają telewizor w sypialni, osiągają słabsze wyniki testów i egzaminów,
3. problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała: zbyt mała aktywność fizyczna na świeżym powietrzu oraz zbyt dużo czasu spędzanego na siedząco, np. podczas oglądania telewizji, granie w gry wideo, często podjadając niezdrowe przekąski, może być czynnikiem ryzyka nadwagi i otyłości z uwagi na słabszy odbiór sygnałów płynących z ośrodka sytości w mózgu,
4. ograniczona aktywność fizyczna w wieku rozwojowym wpływa ujemnie na gęstość mineralną kości co może skutkować w wieku dojrzałym wcześniejszym rozwojem osteoporozy,
5. problemy z nastrojem: niska samoocena i problemy z obrazem ciała,
6. problemy ze snem: niebieskie światło emitowane przez ekrany zakłóca wydzielanie neurohormonu melatoniny i zaburza naturalny cykl snu, przez co może prowadzić do bezsenności i zaburzeń snu,
7. przemoc: kontakt z agresywnymi lub brutalnymi programami, filmami, muzyką i grami wideo może powodować u dzieci znieczulenie na przemoc oraz zaburzenia zachowania z tym związane (np. wykorzystywanie przemocy do rozwiązywania problemów),
8. problemy z tworzeniem i podtrzymywaniem więzi: mniejsza pula czasu spędzanego z rodziną i przyjaciółmi powoduje izolację społeczną i upośledza relacje społeczne.

Dodatkowo dzieci i młodzież przesiadująca przed ekranem nie zna innych sposobów na odpoczynek i zabawę, co powoduje błędne koło i lawinę negatywnych skutków. Dzieci takie również czytają mniej książek, co związane jest z gorszą komunikacją między strukturami mózgu związanymi ze sferą wizualną, językową i poznawczą. Badania potwierdzają także umiarkowany związek czasu spędzanego przez dzieci przed ekranem z występowaniem u nich podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi, wyższego poziomu cholesterolu całkowitego, gorszą samooceną, problemowymi zrachowaniami w relacjach społecznych, gorszą sprawnością fizyczną i gorszymi wynikami w nauce.