Co myślą Polki na temat alkoholu i ciąży?
wyniki przeprowadzonych w Polsce badań

Przeprowadzone w Polsce badania miały na celu poznanie wiedzy, postaw i przekonań kobiet na temat picia alkoholu w czasie ciąży.

W wywiadach grupowych wzięły udział kobiety w wieku rozrodczym (24–39 lat) mieszkające w różnych miastach, o różnym wykształceniu, różnej sytuacji zawodowej i rodzinnej. Połowa respondentek była w ciąży. Druga połowa nie była w ciąży, ale nie wykluczała możliwości pozostania mamą w najbliższej przyszłości. Żadna z uczestniczek niebędących w ciąży nie była abstynentką, a kobiety w ciąży nie były abstynentami przed ciążą. Połowa respondentek odrzucała spożywanie alkoholu w ciąży, pozostałe uważały, że pewna ilość alkoholu w ciąży jest dopuszczalna. Aby ułatwić otwartą rozmowę, skład każdej grupy został oparty na stanie ciąży uczestniczek (tak/nie) i postawach wobec spożywania alkoholu w czasie ciąży (niedopuszczalne/akceptowalne) (Tabela 1).

Tabela 1. Schemat badania

Wyniki badania potwierdziły wnioski z badań międzynarodowych dotyczące niepełnej wiedzy kobiet na temat Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych (FASD) i konsekwencji narażenia płodu na alkohol, otrzymywania pochodzących z różnych źródeł sprzecznych informacji na ten temat, przypisywania większej szkodliwości paleniu papierosów niż piciu alkoholu, sięganiu po alkohol w sytuacjach towarzyskich (np. na imprezie firmowej), niewystarczającego zaangażowania personelu medycznego w profilaktykę FASD. Panie opowiadały też o poradach jakie dostawały od lekarzy dopuszczających okazjonalne picie alkoholu w celach leczniczych (np. w celu regulacji ciśnienia krwi, poprawy pracy nerek).

Kluczowe wnioski z przeprowadzonych badań:

1. Bycie dobrą matką jest tak samo ważne dla wszystkich kobiet, bez względu na ich postawy i zachowania dotyczące spożywania alkoholu w czasie ciąży. Kobiety przyznające, że w czasie ciąży piją piwo lub wino w umiarkowanych ilościach wydają się równie zaangażowanymi (przyszłymi i obecnymi) matkami, jak te, które całkowicie odrzucają picie alkoholu w czasie ciąży. Ciążę kojarzą ze zdrowym trybem życia, rodziną, czasem zmian i oczekiwań.
2. Stosunek do picia alkoholu w czasie ciąży ma związek z dominującym przekonaniem o tym, kto lub co ma największy wpływ na przebieg ciąży – Ja czy mój lekarz.
   • „Przede wszystkim nie szkodzić” – to dominujące podejście wśród kobiet zdecydowanie odrzucających alkohol w czasie ciąży. Ta perspektywa unikania szkód obejmuje także abstynencję alkoholową i sprawia, że kobieta uważa, że to przede wszystkim od niej zależy przebieg ciąży i zdrowie dziecka, które ma się urodzić.
   • Istotne są czynniki „medyczne” – kobiety akceptujące picie niewielkich ilości alkoholu w czasie ciąży podkreślają znaczenie dobrej opieki lekarskiej (regularnych wizyt u lekarza, przestrzegania zaleceń, badań USG itp.). Sugeruje to przeniesienie przynajmniej części odpowiedzialności za przebieg ciąży z matki na personel medyczny.
3. Brak dowodów na szkodliwość umiarkowanego picia ma inne znaczenie dla kobiet akceptujących lub odrzucających niewielkie ilości alkoholu w czasie ciąży. Generalnie panuje opinia, że nie ma jednoznacznych dowodów na to, że małe ilości lekkiego alkoholu są szkodliwe dla płodu, zatem:
   • Dla kobiet, które nie akceptują picia alkoholu w czasie ciąży, oznacza to, że nie ma dowodów na jego nieszkodliwość, więc nie można pić.
   • Dla kobiet, które akceptują picie alkoholu w ciąży, oznacza to, że nie ma dowodów na jego szkodliwość i można pić (w małych ilościach).
4. „FAS (płodowy zespół alkoholowy) występuje w rodzinach patologicznych”. Wśród kobiet, które akceptują picie w czasie ciąży, obserwuje się silny dystans emocjonalny wobec zagrożenia FASD. Ich zdaniem, występuje on wyłącznie u dzieci kobiet uzależnionych od alkoholu, kobiet które regularnie się upijają. Prawdopodobnie ma to związek z nagłaśnianymi przez media sprawami „pijanych noworodków” – dzieci, które przyszły na świat ze znaczną zawartością alkoholu we krwi.
5. „Nie powiedziałabym lekarzowi” ze strachu przed jego reakcją. Kobietom wydaje się, że o alkoholu i ciąży łatwiej jest porozmawiać z przyjaciółką czy napisać o tym w Internecie, niż otwarcie porozmawiać z lekarzem. Spodziewają się ze strony pracowników opieki zdrowotnej krytyki (np. „No i co Pani wyprawia!? Nie zależy pani na dziecku!”) lub lekceważenia (Oto wypowiedź jednej z respondentek: „Jak zapytałam o FAS, [lekarz] spojrzała na mnie i odpowiedział: Pani, proszę pani… —– Nie, Pani to nie dotyczy. …. Psycholog i wróżka w jednym”. Warto w tym miejscu podkreślić, że niektóre respondentki, chociaż nie zaprzeczały powszechnej opinii na temat lekarzy, podkreślały, że same mają wyjątkowe szczęście, bo mogą o wszystkim porozmawiać ze swoim lekarzem.
6. Kobiety, które akceptują spożywanie alkoholu lub piją alkohol w czasie ciąży, racjonalizują to sobie na różne sposoby:
   • „Ciąża to nie choroba” – to bardzo znane w Polsce hasło jest interpretowane jako zachęta do utrzymania w ciąży dotychczasowego stylu życia (w tym spożywania alkoholu w umiarkowanych ilościach).
   • „Koleżanka popijała alkohol w ciąży i ma fajne, zdrowe dziecko” – to przykład argumentacji opartej na przykładach z własnego otoczenia, tradycji lub normach społecznych wskazujących na powszechność picia alkoholu.
   • Istnieją inne czynniki zagrażające dziecku, których nie da się uniknąć – np. zanieczyszczenie powietrza, niektóre leki o nieznanym wpływie na płód.
   • Abstynencja alkoholowa w ciąży to „nowomodna” przesada i dyktatura zakazów i nakazów.
   • Kobiety w ciąży są nieustannie zastraszane i krytykowane – „Cokolwiek zrobię, będzie to uznane za złe”.
   • Zalecenia lekarskie (ogólnie) nie są niezmienne i prawdopodobnie te dotyczące spożywania alkoholu w ciąży ulegną wkrótce zmianie.