Trudności finansowe i wydatki z własnej kieszeni

Systemy opieki zdrowotnej zapewniają odpowiednią ochronę, jeżeli płatności za opiekę medyczną nie narażają ludzi na trudności finansowe. Brak ochrony finansowej może ograniczyć dostęp do opieki zdrowotnej, pogorszyć stan zdrowia, prowadzić do ubóstwa oraz pogłębiać społeczne nierówności w zdrowiu. Narażenie osób korzystających z usług zdrowotnych na trudności finansowe może również prowadzić do katastrofalnych wydatków na opiekę zdrowotną.
Katastrofalne wydatki na opiekę zdrowotną to płatności z własnej kieszeni przekraczające 40% środków dostępnych w gospodarstwie domowym po opłaceniu podstawowych wydatków na żywność, czynsz i media (wodę, prąd, gaz i inne paliwa).
Szczególnie zagrożone katastrofalnymi wydatkami na zdrowie są biedniejsze gospodarstwa domowe oraz te, które muszą płacić za długoterminowe leczenie – np. leki stosowane w leczeniu chorób przewlekłych. Ochronę finansową osłabia zależność systemu opieki zdrowotnej od płatności z własnej kieszeni. Średnio w krajach OECD nieco mniej niż jedna piąta wszystkich wydatków na opiekę zdrowotną pochodzi bezpośrednio od pacjentów (z ich własnej kieszeni).

W krajach OECD w 2021 r. około 3% całkowitych wydatków gospodarstw domowych było przeznaczonych na opiekę zdrowotną. Udział ten wyniósł 2% lub mniej w Luksemburgu, Kolumbii i Turcji, a przekroczył 5% w Portugalii, Szwajcarii i Korei.

Największe wydatki, tj. średnio 43% wydatków na zdrowie z własnej kieszeni, są związane z zakupem leków i innych artykułów medycznych. W Meksyku, Słowacji i Polsce wydatki na leki stanowiły ponad 60% wydatków gospodarstw domowych przeznaczonych na zdrowie. Opieka ambulatoryjna pochłaniała średnio 22% wydatków gospodarstw domowych na opiekę zdrowotną, opieka stomatologiczna – 14%, opieka długoterminowa – 13%, a opieka szpitalna – 8%.

Wskaźnikiem najczęściej stosowanym do pomiaru trudności finansowych związanych z płatnościami z własnej kieszeni jest występowanie katastrofalnych wydatków na zdrowie. Sytuacja w tym zakresie jest zróżnicowana w poszczególnych krajach OECD – od mniej niż 2% gospodarstw domowych doświadczających katastrofalnych wydatków na opiekę zdrowotną w Szwecji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Irlandii i Słowenii do ponad 10% gospodarstw domowych na Litwie, Łotwie, Węgrzech i Portugalii.

Częstość występowania katastrofalnych wydatków jest ściśle powiązana z uzależnieniem systemu opieki zdrowotnej od płatności z własnej kieszeni. Kraje, w których rzadko zdarzają się katastrofalne wydatki na opiekę zdrowotną stosują różne środki zaradcze jak np. zwolnienia z opłat dla osób o niskich dochodach, roczne limity płatności, leczenie, konsultacje i diagnozy w ramach powszechnego ubezpieczenia.