Zgony możliwe do uniknięcia i z przyczyn możliwych do wyleczenia: definicja i analiza

Zgodnie z definicją OECD/Eurostatu z 2022 r., umieralność możliwa do uniknięcia obejmuje zgony osób poniżej 75 lat, którym można skutecznie zapobiec poprzez interwencje w dziedzinie zdrowia publicznego i profilaktyki pierwotnej. Natomiast śmiertelność poddająca się leczeniu definiowana jest jako zgony, których można uniknąć dzięki terminowym i skutecznym interwencjom opieki zdrowotnej, w tym profilaktyce wtórnej i leczeniu.

W 2022 roku OECD i Eurostat przyjęły dwie aktualne listy przyczyn zgonów, możliwych do uniknięcia i możliwych do wyleczenia. Przypisanie przyczyny zgonu do danej kategorii oparte było na kryterium, czy głównie można jej zapobiec poprzez profilaktykę, czy też leczenie. W przypadku, gdy można zarówno skutecznie zapobiegać, jak i leczyć daną przyczynę zgonu, została ona sklasyfikowana jako możliwa do uniknięcia. W sytuacjach, gdzie nie było jednoznacznych dowodów na przewagę profilaktyki lub leczenia (jak w przypadku chorób niedokrwiennych serca, udaru mózgu i cukrzycy), przyczyny zostały przydzielone równo do obu kategorii. Wiekowy próg przedwczesnego zgonu ustalono na 74 lata dla wszystkich przyczyn. COVID-19 został zaklasyfikowany jako choroba, której można było zapobiec podejmując skuteczne działania profilaktyczne, takie jak szczepienia czy noszenie masek ochronnych.

Na podstawie danych WHO wskaźniki zgonów możliwych do uniknięcia stanowią istotny punkt wyjścia dla oceny skuteczności systemów zdrowia publicznego i opieki zdrowotnej w zmniejszaniu liczby zgonów z różnych przyczyn. Wskaźnik umieralności możliwej do uniknięcia wynosił średnio 158 zgonów na 100 000 osób w krajach OECD, w zakresie od poniżej 100 do ponad 300, zależnie od kraju. Spośród przedwczesnych zgonów w wieku poniżej 75 lat można było uniknąć ponad 3 milionów zgonów, co stanowi prawie jedną trzecią wszystkich zgonów. Z tego 2,1 miliona było możliwych do uniknięcia poprzez profilaktykę pierwotną i inne działania zdrowia publicznego, a prawie 1 milion poprzez skuteczne i terminowe interwencje w opiece zdrowotnej. Choroby zakaźne, szczególnie związane z COVID-19, stanowiły główną przyczynę umieralności, której można było zapobiec, tj. 22% wszystkich zgonów w tej kategorii. Inne istotne przyczyny to nowotwory, urazy, choroby układu krążenia, zgony związane z substancjami psychoaktywnymi oraz niektórymi chorobami układu oddechowego.

W przypadku umieralności możliwej do wyleczenia, główną przyczyną zgonów były choroby układu krążenia, szczególnie zawał serca i udar mózgu, stanowiące 37% wszystkich przypadków poddających się leczeniu. Skuteczne leczenie nowotworów mogłoby zapobiec kolejnym 23% zgonów z tej kategorii.

Analiza wskaźników umieralności możliwej do uniknięcia i możliwej do wyleczenia dostarcza istotnych informacji na temat efektywności działań profilaktycznych i leczniczych w systemach opieki zdrowotnej różnych krajów. Otrzymane dane stanowią punkt wyjścia do dalszych badań nad poprawą zdrowia publicznego i jakości opieki zdrowotnej.