NIERÓWNOŚCI W ZDROWIU – PRZEMOC WOBEC DZIECI

Krzywdzenie w dzieciństwie stanowi jedno z największych zagrożeń rozwoju, zdrowia psychicznego i fizycznego oraz bezpieczeństwa dziecka. Jego negatywne konsekwencje mogą być widoczne także w dorosłym życiu, m.in. zwiększając ryzyko zaburzeń psychicznych czy zachowań autodestrukcyjnych.

Wiedza o problemie krzywdzenia dzieci powinna być podstawą planowania działań z zakresu polityki społecznej, której celem jest przeciwdziałanie temu zjawisku. Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce 2023 to trzecia edycja raportu poświęconego wiktymizacji młodych osób. Badanie jest przeprowadzane cyklicznie co 5 lat przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę (FDDS) od roku 2013.

Badanie zrealizowano na reprezentatywnej próbie ponad 2 tys. uczniów w wieku 11–17 lat. Uwzględniono w badaniu problem zaniedbania emocjonalnego dzieci oraz parentyfikacji, czyli angażowaniu dziecka w nieodpowiednie rozwojowo role w rodzinie i przejmowanie roli rodzica. Wśród respondentów znalazły się dzieci, które przyjechały do Polski na skutek wojny w Ukrainie. Ze względu na ich rosnącą liczbę w polskich szkołach w badaniu przetłumaczono kwestionariusz badawczy na języki ukraiński i rosyjski. Dzięki temu respondenci mogli odpowiadać na pytania w języku, którym swobodnie się posługują.

• Większość dzieci i nastolatków (79%) doświadczyła w swoim życiu choć raz przemocy lub zaniedbania. W roku poprzedzającym badanie było to 52% respondentów.
• Ponad połowa respondentów w wieku 11–17 lat (66%) doświadczyła przynajmniej jednej z pięciu form przemocy rówieśniczej w ciągu całego życia. Nastolatki mieszkające w miastach częściej doświadczały przemocy rówieśniczej niż mieszkające na wsi. Wiek ani płeć respondentów nie różnicują doświadczeń przemocy rówieśniczej.
• Przemoc psychiczna, której doświadczyło 22% badanych dzieci, była najczęściej stosowana przez rodziców. Jako sprawczyni najczęściej wskazywana była matka (43% doświadczających przemocy psychicznej), nieco rzadziej ojciec (39%). Prawie jedna czwarta (23%) nie chciała odpowiedzieć na pytanie o sprawcę.
• Przemocy fizycznej ze strony bliskich dorosłych doświadczył niemal co czwarty nastolatek (24%). Spośród badanych, którzy zostali uderzeni przez bliską osobę dorosłą, jedna trzecia (33%) w wyniku tej sytuacji następnego dnia skarżyła się na ból, siniaki, skaleczenie lub złamanie. Dodatkowo 6% nie chciało odpowiedzieć. 15% spośród nastolatków doświadczających bicia lub kopania zostało uderzonych przedmiotem (np. pasem, kijem lub nożem). Najczęściej wymienianym sprawcą był ojciec (35%), niewiele mniej wskazań dotyczyło matki (31%). 29% nie chciało wskazać sprawcy.
• Parentyfikacji, czyli odwrócenia ról w rodzinie, doświadczyło 20% badanych w wieku 12–17 lat.
• Zaniedbania fizycznego doświadczyło 8% uczniów w wieku 12–17 lat, a zaniedbania emocjonalnego 23%.
• Wykorzystywanie seksualne zostało podzielone na dwie kategorie:
  • bez kontaktu fizycznego – doświadczyło 26% badanych,
  • z kontaktem fizycznym – doświadczyło 8% badanych.
• Dziewczęta częściej niż chłopcy deklarują, że:
  • doświadczyły przemocy ze strony bliskich dorosłych (36% vs 29%),
  • były świadkami przemocy w domu (18% vs 11%),
  • były zaniedbywane fizycznie (9% vs 7%),
  • były wykorzystywane seksualnie – bez kontaktu (34% vs 17%) i z kontaktem (13% vs 3%).
• Sprawcami przemocy:
  • psychicznej wobec dzieci najczęściej byli rodzice – ojcowie (39%) i fizycznej – matki (43%),
  • psychicznej rówieśniczej (87%), znęcania się (76%) i fizycznej rówieśniczej (54%) były najczęściej dzieci i nastolatki spoza rodziny,
  • wykorzystywania seksualnego najczęściej byli mężczyźni.
• Najbardziej znaczące czynniki ryzyka przemocy:
  • nadużywanie alkoholu przez domownika,
  • choroba psychiczna domownika,
  • używanie narkotyków przez domownika.
• Wyniki badania wskazują na związek między doświadczaniem przemocy a zachowaniami autodestrukcyjnymi:
  • okaleczanie się – głównie w wyniku przemocy rówieśniczej,
  • próby samobójcze – głównie w wyniku wykorzystania seksualnego z kontaktem fizycznym.
• Skala zachowań autodestrukcyjnych:
  • 22% nastolatków okaleczało się,
  • 9% miało próbę samobójczą,
  • dziewczyny częściej niż chłopcy: samookaleczenia (29% vs 14%), próby samobójcze (14% vs 5%).
• Źródła wsparcia wskazywane przez dzieci i nastolatków:
  • matka (65%),
  • rówieśnicy spoza rodziny (64%),
  • ojciec (45%),
  • rodzeństwo/inne dziecko z rodziny (38%),
  • inny dorosły z rodziny (26%),
  • psycholog/pedagog (13%),
  • nauczyciel/nauczycielka (11%),
  • 8% nie miało nikogo, do kogo mogłoby się zwrócić.
• Najbardziej znaczące zmiany:
  • wzrost przemocy fizycznej rówieśniczej (z 41% w 2013 r. do 48% w 2023 r.),
  • wzrost przemocy psychicznej rówieśniczej (z 28% do 43%),
  • spadek przemocy fizycznej ze strony bliskich dorosłych (z 33% do 24%).

Źródło: Makaruk, K., Drabarek, K., Popyk, A., Wójcik, Sz. (2023). Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce 2023. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę