Biorąc pod uwagę wyłącznie piśmiennictwo anglojęzyczne, można powiedzieć, że w ostatnich dwóch dekadach powstało ok. 50 szerzej znanych list kompetencji do zadań wykonywanych w zdrowiu publicznym. Listy takie powstały w krajach, takich jak: USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Wielka Brytania oraz na forum międzynarodowym. Na tę liczbę składają się listy opracowane przez różne podmioty, dotyczące różnych obszarów działań zdrowia publicznego oraz różnych grup osób wykonujących zadania zdrowia publicznego.
 

Twórcy list
 

Do podmiotów, które opracowały listy kompetencji należą m.in.:

• Agencje państwowe, np.:
  • Public Health Agency of Canada,
  • Public Health England,
• Gremia międzynarodowe, np.:
  • 24 europejskich wykonawców projektu pn. „CompHP project” finansowanego ze środków Unii Europejskiej,
  • European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC),
  • Pan American Health Organization (PAHO/WHO),
• Stowarzyszenia profesjonalne I fundacje, np.:
  • europejskie Association of Schools of Public Health in the European Region(ASPHER),
  • Council on Linkages Between Academia and Public Health Practice z USA,
  • Association of Schools and Programs of Public Health (ASPPH) z USA,
  • AmericanAssociation of Public Health Dentistry(AAPHD),
  • Public Health Association of New Zealand
     

Zakres przedmiotowy list
 

Obszary działań zdrowia publicznego, dla których określono kompetencje obejmują m.in.:

• Zdrowie publiczne (rozumiane jako całość),

• Zdrowie publiczne i medycynę zapobiegawczą,
• Dentystyczne zdrowie publiczne (public health dentistry),
• Epidemiologię i zdrowie publiczne,
• Epidemiologię stosowaną,
• Zdrowie środowiskowe,
• Profilaktykę zakażeń,
• Promocję zdrowia,
• Edukację zdrowotną,
• Rzecznictwo dotyczące edukacji zdrowotnej,
• Współpracę interprofesjonalną (interdyscyplinarną) w zdrowiu publicznym,
• Przywództwo dotyczące zdrowia matki i dziecka,
• Informatykę w zdrowiu publicznym,
• Reagowanie zdrowia publicznego w sytuacjach kryzysowych,
• Zdrowie Aborygenów i mieszkańców wysp Cieśniny Torresa ,
• Choroby przewlekłe,
• Otyłość,
• Żywienie,
• Urazy i przemoc.
   

Zakres podmiotowy list
 

Natomiast do osób, dla których określono zestawy kompetencji można zaliczyć m.in.:

• Licealistów,
• Wszystkich pracowników zdrowia publicznego,
• Pracowników zdrowia publicznego w zależności szczebla zatrudnienia, tj. stanowiska pracy i złożoności zadań zawodowych,
• Licencjatów w dziedzinie zdrowia publicznego
• Magistrów w dziedzinie zdrowia publicznego (Master of Public Health (MPH)),
• Doktorów nauk w dziedzinie zdrowia publicznego,
• Studentów medycyny,
• Lekarzy,
• Lekarzy dentystów,
• Licencjatów w dziedzinie pielęgniarstwa,
• Pielęgniarek,
• Informatyków pracujących w dziedzinie zdrowia publicznego,
• Menedżerów ochrony zdrowia,
• Menedżerów zarządzania kryzysowego.

Ponadto istnieją publikacje, które prezentują autorskie opinie i stanowiska bądź wyniki badań wśród interesariuszy dotyczące kompetencji wymaganych w poszczególnych kontekstach, jak np. spis kompetencji niezbędnych do wykonania zadań zdrowia publicznego w krajach o niskich i średnich dochodach (low- nad middle-income countries (LMiCs)).

W listach, o których mowa używano różnego nazewnictwa, takiego jak: kompetencje, efekty uczenia się, cele kształcenia, obszary odpowiedzialności, wiedza i umiejętności. Mamy zatem do czynienia z listami, które różnią się pod względem struktury i formy (objętość, terminologia, piętrowa budowa kompetencji, gramatyka) oraz treści (dziedzina, podmiot, rodzaje pracy, szczeble zatrudnienia, przykłady zastosowania, słownik użytych terminów, itp.). Cechą wspólną list jest natomiast ujęcie procesowe, gdzie punktem wyjścia są czynności zdrowia publicznego.
 

Mechanizmy tworzenia list
 

Proces opracowania list kompetencji w zdrowiu publicznym charakteryzuje się złożonością i znaczną dynamiką. Złożoność wynika ze zróżnicowania zawodowego kadry zdrowia publicznego, jej licznych i powiązanych zadań, oczekiwań wobec współpracowników i dążenia do spójności oraz wysokiej jakości pracy wszystkich uczestników działań. Dlatego wymienione listy kompetencji powstały w wyniku szerokich konsultacji i współdziałania akademików (teoretyków) oraz praktyków, a także uzgodnień między nimi.

Dynamika procesu opracowania list jest związana z koniecznością okresowej, wraz z upływem czasu, rewizji i przeformułowania ustaleń. Dla przykładu, stanowisko wobec kompetencji w tzw. dentystycznym zdrowiu publicznym (public health dentistry) w USA ewoluuje od 1978 r., a kolejne duże zmiany wprowadzono w 1998 r. oraz w 2015 r. Również stanowisko wobec kompetencji dotyczących edukacji zdrowotnej zmieniało się w USA trzykrotnie.

Po pierwsze, jest to wynikiem zmieniającej się sytuacji zdrowotnej i społecznej adresatów działań, w tym np. narastających nierówności w zdrowiu. Po drugie, wynika ze zmian systemowych, w tym zmian organizacji i struktury populacyjnych świadczeń zdrowia publicznego, sposobu lub zakresu ich finansowania czy informatyzacji. Po trzecie, dynamika ta jest też spowodowana rozwojem zdrowia publicznego, poszerzaniem historycznych obszarów i metod działalności oraz powstawaniem nowych metod, takich jak np. Community Based Participatory Research czy antropologia wizualna. Ponadto dochodzi do włączenia nowych zawodów i specjalności, takich jak np. informatycy czy matematycy modelujący przebieg epidemii. Zdrowie publiczne staje się coraz bardziej zróżnicowane, toteż nie dziwi, że powstały listy kompetencji do bardzo specyficznych działań, takich jak profilaktyka zakażeń czy współpraca interprofesjonalna.

Autorzy: Cianciara D, Lewtak K, Piotrowicz M, Sugay L, Gajewska M, Urban E, Rutyna A.
(Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy)