Poniżej przedstawiono ogólną charakterystykę kilku list kompetencji pracowników zdrowia publicznego, promocji zdrowia oraz edukacji zdrowotnej. Pomimo istotnych różnic w strukturze i treści tych dokumentów starano się zachować jednolity schemat prezentacji. W tłumaczeniu dokonano skrótów oraz zastosowano jednolitą formę gramatyczną, niezależnie od sformułowań oryginalnych. Osoby zainteresowane szczegółami powinny sięgnąć do opracowań oryginalnych. 
 

Zdrowie publiczne, pracownicy, Kanada 
 

Dokument pt. „Core competencies for public health in Canada” pochodzi z 2008 r. i został wydany przez Public Health Agency of Canada. Określono w nim siedem grup kompetencji, dla których opisano łącznie 36 kompetencji szczegółowych. 

Wyróżniono trzy szczeble zatrudnienia: 

• Pracowników na pierwszej linii, którzy mają kontakt z adresatami działań, samodzielnie wykonują rutynowe zadania, ale pod minimalnym nadzorem,
• Konsultantów / specjalistów, którzy wykonują bardziej złożone zadania, w tym analityczne, i wspierają pracowników pierwszej linii,
• Menedżerów / superwizorów, którzy odpowiadają za realizację funkcji zdrowia publicznego i programów.

Zaznaczono, że w niektórych organizacjach pracownicy mogą wykonywać zadania z różnych szczebli. Podano przykłady, jakie czynności powinni umieć wykonywać pracownicy różnych szczebli w kontekście danej kompetencji, przy czym przykłady nie dotyczą wszystkich szczebli zatrudnienia i wszystkich kompetencji. Dokument zawiera słownik podstawowych terminów oraz piśmiennictwo.

W 2012 r. National Collaborating Centre for Determinants of Health, a w 2015 r. National Collaborating Centre for Aboriginal Health zgłosiły wnioski o modyfikację listy.
 

Zdrowie publiczne, pracownicy (profesjonaliści), USA 
 

W USA powstały dwie bardzo szczegółowe listy kompetencji pracowników (profesjonalistów) zdrowia publicznego. Pierwsza została opublikowana w maju 2010 r., a druga (poprawiona i rozszerzona w stosunku do wersji pierwszej) w czerwcu 2014 r. Listy są wynikiem pracy Council on Linkages Between Academia and Public Health Practice (Council on Linkages), rady, która zrzesza 22 organizacje o zasięgu krajowym. Obecnie trwają prace nad rewizją wersji drugiej, co jest spowodowane publikacją nowej listy funkcji (świadczeń) zdrowia publicznego w 2020 r.

Poniżej przedstawiono charakterystykę listy z 2014 r. opublikowanej pt. „Core Competencies for Public Health Professionals” i opartej na funkcjach (świadczeniach) zdrowia publicznego z 1994 r. Wyróżniono osiem grup kompetencji (tzw. domen) oraz trzy szczeble zatrudnienia (podstawowy, średni i wyższy). Do każdej grupy i każdego poziomu przypisano odpowiednie kompetencje, co sumarycznie dało 83 kompetencje szczegółowe charakteryzujące szczebel podstawowy, 91 – średni oraz 92 – wyższy, przy czym pracownicy na kolejnych szczeblach powinni posiadać także kompetencje właściwe dla szczebla niższego.

Dentystyczne zdrowie publiczne, specjaliści, USA
 

Podane poniżej listy z 1998 i 2015 r. powstały pod egidą American Board of Dental Public Health (ABDPH). Obie wersje zostały opisane w artykule pt. „New competencies for the 21st century dental public health specialist” z 2016 r. 

Cały zestaw z 2015 r. oraz osobno każdą grupę kompetencji opatrzono komentarzem dotyczącym założeń przyjętego stanowiska (dlaczego? po co?). Następnie dla każdej grupy określono kompetencje szczegółowe – łącznie 74.

Promocja zdrowia, pracownicy, CompHP Project finansowany przez UE
 

Projekt pn. „European Project CompHP - Developing Competencies and Professional Standards for Health Promotion Capacity Building in Europe” był realizowany w latach 2009-2012. Wyniki zostały opublikowane w 2012 r. w opracowaniu pt. „The CompHP Project Handbooks”. W dokumencie opisano 9 grup kompetencji kluczowych, którym przypisano łącznie 46 kompetencji szczegółowych.

Ponadto opisano założenia listy, sposoby jej wykorzystania, wartości leżące u podstaw pracy w promocji zdrowia, zakres wiedzy wymaganej w pracy, standardy pracy w powiązaniu z kompetencjami, zasady akredytacji, słownik oraz piśmiennictwo. Całość koncepcji przedstawiono graficznie w poniższy sposób. 

Ustalenia projektu CompHP stały się podłożem kolejnego projektu, realizowanego w 2013 r. Przy wsparciu funduszy europejskich utworzono The Health Promotion Competencies and Workforce Development Working Group (CWDG), czyli sieć składającą się przedstawicieli International Union for Health Promotion and Education (IUHPE), ekspertów z 16 krajów członkowskich UE oraz 13 innych ekspertów międzynarodowych. Celem grupy roboczej CWDG była poprawa kompetencji i skuteczności siły roboczej zajmującej się promocją zdrowia na poziomie praktycznym, politycznym i akademickim, zwłaszcza w UE. Uznano, że kompetentna kadra ma kluczowe znaczenie dla rozwoju promocji zdrowia oraz zmniejszania nierówności w zdrowiu. W wyniku pracy IUHPE i CWDG powstał dokument pn. „IUHPE Core Competencies and Professional Standards for Health Promotion”, a następnie ogólnoświatowy system akredytacji, który obejmuje:

• Wyznaczenie National Accreditation Organisations (NAOs), które mają uprawnienia do rejestracji pracowników promocji zdrowia na podległym obszarze,
  • Obecnie obejmuje 4 jednostki z Estonii, Wielkiej Brytanii, Australii oraz Irlandii 
• Akredytację programów kształcenia i kursów promocji zdrowia,
  • Obecnie obejmuje 10 programów z Australii, 5 z Irlandii, po dwa z Włoch i Wielkiej Brytanii oraz po jednym z Finlandii, Estonii, Niderlandów i Portugalii,
• Rejestrację pracowników promocji zdrowia,
  • Obecnie obejmuje ok. 150 osób, głównie z Australii oraz Irlandii, ale także pojedyncze osoby z Nigerii, Cypru, Malty, Izraela czy Norwegii. 

Proces tworzenia globalnego systemu akredytacji toczył się w latach 2004-2016 i wymagał wielu kroków, nie tylko realizacji dwóch wymienionych projektów. 

Edukacja zdrowotna, specjaliści edukacji zdrowotnej, USA
 

Aktualna lista kompetencji została opublikowana w 2020 r. pn. „Areas of responsibility, competencies and sub-competencies for health education specialist practice analysis II (HESPA II 2020)” przez National Commission for Health Education Credentialing (NCHEC).

W dokumencie wyróżniono osiem obszarów odpowiedzialności, podzielono je na podgrupy, a w podgrupach określono łącznie 193 kompetencji szczegółowych. Poniżej dla przykładu podano pięć kompetencji dotyczących podgrupy pn. „Planowanie oceny sytuacji” z obszaru „Ocena i potencjał”, dla którego określono 25 kompetencji. 

1. Planowanie oceny sytuacji.
   1. Określenie celu i zakresu oceny.
   2. Zidentyfikowanie populacji docelowej (docelowych).
   3. Zidentyfikowanie istniejących i dostępnych zasobów, polityk, programów, praktyk oraz interwencji.
   4. Rozpoznanie czynników i uwarunkowań, które mają wpływ na proces oceny.
   5. Zrekrutowanie lub zaangażowanie priorytetowych populacji, partnerów i interesariuszy do udziału we wszystkich etapach oceny, planowania, wdrażania i ewaluacji. 

W dokumencie wskazano, które kompetencje szczegółowe są wymagane do zdania egzaminu uprawniającego do tytułu Certified Health Education Specialist (CHES) oraz Master Certified Health Education Specialist (MCHES). 

Autorzy: Cianciara D, Gajewska M, Piotrowicz M, Lewtak K, Urban E, Sugay L, Rutyna A.

(Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy)