Badania przesiewowe
w kierunku nowotworów

Badania przesiewowe stanowią jedną z najważniejszych strategii w wykrywaniu chorób nowotworowych, pozwalając na wcześniejszą diagnozę i skuteczniejsze leczenie. Jednak korzystanie ze wskaźników badań przesiewowych wymaga zrozumienia różnic w metodach zbierania danych oraz dostosowania programów do specyfiki poszczególnych krajów. Wskaźniki badań przesiewowych opierają się na różnych źródłach danych, takich jak badania programowe czy badania ankietowe. Programy zdrowotne dostarczają informacji na temat krajowych programów przesiewowych, ale ze względu na zróżnicowanie wieku badanych grup, częstotliwość przesiewów i różnice w metodach, dane te mogą znacznie się różnić między krajami.

Dane ankietowe, choć cenne, mogą być obarczone tzw. błędem przypomnienia. W przypadku badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego, informacje pochodzą z Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia (EHIS) 2019, obejmując osoby w wieku 50-74 lat, które przeprowadziły badanie krwi utajonej w kale w ciągu ostatnich dwóch lat.

Wraz ze zdrowym stylem życia, w walce z rakiem bardzo ważna staje się wczesna diagnoza. Badania przesiewowe są uważane za opłacalny sposób na zmniejszenie zachorowalności na raka piersi, szyjki macicy i jelita grubego. W krajach OECD istnieją różnice w programach przesiewowych dla poszczególnych rodzajów raka, obejmujące różne grupy wieku, częstotliwości przesiewów i metody.

WHO zaleca organizowanie populacyjnych programów badań mammograficznych dla raka piersi, przy jednoczesnym podkreślaniu potrzeby informowania kobiet o korzyściach i ryzykach związanych z udziałem w tych programach. Kraje OECD zazwyczaj oferują badania mammograficzne co dwa lata kobietom w wieku 50-69 lat. Wskaźniki badań przesiewowych w kierunku raka piersi w krajach OECD różnią się między sobą. Danii udaje się osiągnąć imponujący poziom 83% populacji docelowej, natomiast w Meksyku i Turcji wskaźniki te utrzymują się poniżej 25%. Podczas gdy wskaźniki badań przesiewowych w kierunku raka ogólnie przed pandemią COVID-19 rosły, to spadły wraz z jej początkiem. Programy badań przesiewowych często wstrzymywano, aby nadać priorytet pilnym potrzebom, a wiele osób również opóźniało wizyty kontrolne - w tym badań przesiewowych w kierunku raka - aby zmniejszyć ryzyko transmisji COVID-19. W większości krajów OECD wskaźniki w 2021 roku były nadal niższe niż w 2019 roku. Na przykład kraje, takie jak Kostaryka, Estonia, Finlandia i Słowenia osiągnęły wyższe wskaźniki w 2021 roku niż przed pandemią, podczas gdy około jedna trzecia krajów OECD nadal odnotowywała spadki wskaźników.

Wskaźniki badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy także różnią się w zależności od kraju i zmieniają się w czasie. W krajach OECD badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy są zwykle przeprowadzane co trzy lata u kobiet w wieku 20-69 lat, choć populacja docelowa i częstotliwość badań przesiewowych mogą ulec zmianie wraz z włączeniem w większości krajów do programów szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, aby kraje dążyły do osiągnięcia wskaźnika zachorowalności niższego niż cztery nowe przypadki raka szyjki macicy na 100 000 kobiet rocznie. Aby osiągnąć ten cel, WHO zaleca pokrycie szczepieniami przeciwko HPV dziewcząt w wieku 15 lat na poziomie 90%, 70% pokrycie badaniami przesiewowymi w kierunku raka szyjki macicy kobiet w wieku 35 i 45 lat oraz wzrost odsetka kobiet objętych leczeniem (leczenie 90% kobiet ze stanem przedrakowym i leczenie 90% kobiet z rakiem inwazyjnym). Istnieją duże różnice w odsetkach kobiet w wieku 20-69 lat, które zostały poddane badaniom przesiewowym w kierunku raka szyjki macicy w ciągu ostatnich trzech lat w różnych krajach. W 2021 roku najwyższy odsetek występował w Szwecji (79%) i Czechach (75%), podczas gdy najniższy w Kostaryce (3%).

Badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego są mniej powszechne w krajach OECD, a wytyczne krajowe różnią się w zależności od kraju. Wytyczne krajowe zazwyczaj zalecają badania krwi utajonej w kale dla osób w wieku 50 i 60 lat, ale niektóre kraje stosują inne metody, w tym kolonoskopię. Prowadzi to do różnic w zalecanych częstotliwościach badań przesiewowych w różnych krajach. Odsetek objętych programami badań przesiewowych w tym kierunku waha się od poniżej 3% na Węgrzech do 79% w Finlandii.

Na badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy i raka jelita grubego miała również negatywny wpływ pandemia COVID-19, a opóźnione badania przesiewowe, a następnie późna diagnoza i leczenie zwiększyły ryzyko gorszych wyników leczenia i gorszych rokowań dla pacjentów.
Badania przesiewowe są nieodłącznym elementem walki z nowotworami. Jednak ich skuteczność zależy nie tylko od dostępności programów, ale także od świadomości społeczeństwa. Z tego powodu istotnym elementem profilaktyki nowotworów jest rozwijanie strategii edukacyjnych, aby zachęcić do uczestnictwa w badaniach przesiewowych, zwiększając szansę na wczesną diagnozę i skuteczne leczenie. To nie tylko kwestia zdrowia publicznego, to sprawa, która dotyczy każdego z nas i wpływa na naszą wspólną walkę z nowotworami.