Bezpieczne przepisywanie leków
w podstawowej opiece zdrowotnej

Bezpieczne przepisywanie leków może służyć jako wskaźnik jakości opieki zdrowotnej, uzupełniając informacje o konsumpcji leków i wydatkach ponoszonych przez pacjentów. Nadużywanie, niedostateczne lub niewłaściwe stosowanie leków na receptę może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych i ekonomicznych. Dzieje się tak na przykład w przypadku opioidów i antybiotyków.
Wytyczne i zasady właściwego stosowania antybiotyków mówią o przepisywaniu pacjentom antybiotyków wyłącznie wtedy, gdy istnieją uzasadnione wskazania, co pozwala na ograniczenie ryzyka rozwoju opornych na antybiotyki szczepów bakterii. Rosnący udział bakterii antybiotykoopornych może zostać powstrzymany poprzez zachęcanie do ograniczonego i właściwego stosowania antybiotyków u pacjentów w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. Aby zahamować to niekorzystne zjawisko, w krajach OECD monitoruje się stosowanie tej grupy leków a całkowita ilość przepisanych antybiotyków została zatwierdzona jako wskaźnik jakości w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej.
W 2021 r. w krajach OECD przepisano średnio 13 zdefiniowanych dawek dziennych (DDD) antybiotyków w przeliczeniu na 1000 mieszkańców – co oznacza zmniejszenie całkowitej ilości przepisanych antybiotyków w porównaniu z 2019 r. (17 DDD) i 2011 r. (18 DDD). Całkowita liczba antybiotyków przepisanych w 2021 r. różniła się trzykrotnie w poszczególnych krajach OECD, przy czym Austria, Holandia i Niemcy zgłosiły najniższe ilości, a Grecja, Francja, Polska, Rumunia i Bułgaria – najwyższe. Zaobserwowane zróżnicowanie można wyjaśnić różnicami w obowiązujących wytycznych co do leczenia zakażeń (np. ostrych zakażeń układu oddechowego) w podstawowej opiece zdrowotnej, oraz różnicami w postawach i oczekiwaniach pacjentów dotyczących opieki medycznej.
Obserwowane w ostatnim okresie (w związku z pandemią COVID-19) zmiany w ilości przepisywanych antybiotyków mogą być związane z aktualizacją wytycznych dotyczących leczenia zakażeń w dobie pandemii oraz ze spadku liczby zachorowań na choroby zakaźne dzięki stosowaniu metod zapobiegania szerzenia się zakażeń, takich jak higiena rąk, kaszlu, stosowanie masek ochronnych oraz ograniczenie liczby kontaktów społecznych.

Opioidy stosuje się w leczeniu ostrego bólu, takiego jak ból związany z chorobą nowotworową. Jednakże w ciągu ostatniej dekady zaobserwowano zwiększone wykorzystanie tej grupy leków w leczeniu bólu przewlekłego. Działo się tak pomimo ryzyka powstania uzależnienia, prowadzącego w konsekwencji do poważnych zagrożeń życia i zdrowia pacjentów. Nadużywanie opioidów odpowiada w ostatnich latach za rosnącą liczbę zgonów spowodowanych przedawkowaniem tej grupy leków w niektórych krajach OECD, takich jak m.in. Stany Zjednoczone i Kanada.
W krajach OECD średnia ilość opioidów przepisanych w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej w 2021 r. wyniosła 13 DDD w przeliczeniu na 1000 dorosłych mieszkańców. Islandia zgłosiła ilości prawie trzykrotnie wyższe od średniej OECD, wynoszące 35 DDD na 1 000 dorosłych mieszkańców; Turcja i Korea zgłosiły najniższe ilości, wynoszące 1 DDD lub mniej. Tak duże zróżnicowanie można częściowo wytłumaczyć różnicami w stosowanych metodach leczeniu bólu, a także różnicami w przepisach prawnych dotyczących stosowania opioidów. Większość krajów zgłosiła nieznaczny spadek całkowitej ilości opioidów przepisanych w 2021 r. w porównaniu z rokiem 2019, co wskazuje na utrzymywanie się tendencji spadkowej stosowania tych leków obserwowanej od 2012 r.

Leki przeciwzakrzepowe mają na celu zahamowanie układu krzepnięcia, co zapobiega wytwarzaniu niebezpiecznych zatorów i skrzepów w układzie krwionośnym. Jednak w sytuacji, gdy są przepisywane pacjentom razem z doustnymi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ), ryzyko wystąpienia niepożądanego krwawienia rośnie. Leki przeciwzakrzepowe są często stosowane w zapobieganiu udarom, dlatego bardzo ważne jest właściwe ich stosowanie i unikanie niepożądanych interakcji z innymi lekami. W związku z tym, zarówno lekarze jak i pacjenci przyjmujący leki przeciwzakrzepowe, powinni unikać równoczesnego stosowania leków przeciwkrzepliwych przepisywanych oraz niesteroidowych leków przeciwzapalnych, tym bardziej, że te ostatnie są powszechnie dostępne bez recepty.
Odsetek pacjentów, którym przepisano lek przeciwzakrzepowy w skojarzeniu z doustnym NLPZ różni się w zależności od kraju . W Szwecji i Finlandii wynosi odpowiednio 2,9% i 5,2%, a w Estonii, Islandii, we Włoszech, Słowenii i Portugali - przekracza 15%. W krajach OECD odsetek takich pacjentów ulega zmniejszeniu – w 2011 wynosił 17%, a w 2021 obniżył się do 13%.