Nadwaga i otyłość

Nadwaga i otyłość stanowią poważne zagrożenie zdrowotne, będąc jednym z głównych czynników ryzyka wielu niezakaźnych chorób, takich jak cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe oraz niektóre rodzaje nowotworów. W trakcie pandemii COVID-19 negatywny wpływ otyłości na zdrowie jeszcze bardziej się uwydatnił, zwiększając ryzyko wystąpienia ciężkich objawów oraz zgonu związane z tą chorobą. Szczególnie dotkliwe skutki odczuwają osoby o niższym statusie społeczno-ekonomicznym.

Jednym z powszechnie stosowanych wskaźników oceny nadmiernej masy ciała jest indeks masy ciała (BMI) obrazujący stosunek masy ciała do wzrostu. Według klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), osoby dorosłe z BMI wynoszącym 30 lub więcej są uznawane za otyłe, a ci z wynikiem 25 lub więcej są klasyfikowani jako osoby z nadwagą, co obejmuje również otyłość. Metoda klasyfikowania BMI jest jednolita zarówno dla dorosłych mężczyzn, jak i kobiet. Dla dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia ocena BMI uwzględnia wartości centylowe zależne od wieku i płci.

Dane dotyczące BMI mogą być gromadzone na różne sposoby - na przykład na podstawie deklaracji osób badanych dotyczących ich wagi i wzrostu. Warto jednak zaznaczyć, że klasyfikacje BMI oparte na tego rodzaju danych są zazwyczaj mniej precyzyjne niż te, które bazują na bezpośrednich pomiarach masy ciała i wzrostu. Właśnie dlatego dokładniejsze pomiary są kluczowe dla trafniejszej oceny stanu odżywienia i ryzyka związanego z nadwagą czy otyłością.

Wysokie spożycie kalorycznych, tłustych pokarmów, zawierających zarówno tłuszcze nasycone, jak i tłuszcze trans oraz coraz częstsze spędzanie czasu na siedząco przyczyniają się do tego, że na całym świecie wzrasta liczba osób z otyłością. Wprowadzone restrykcje związane z pandemią COVID-19 sprawiły, że utrzymanie zdrowego stylu życia stało się niezwykle trudne, wpływając z pewnością negatywnie na wysiłki podejmowane przed pandemią związane z promowaniem zdrowszych nawyków żywieniowych i aktywności fizycznej. Te okoliczności wpłynęły także na zwiększenie rozpowszechnienia otyłości na świecie.

W większości krajów OECD, które gromadzą dane deklarowane dotyczące masy ciała i wysokości, ponad połowa dorosłych osób ma nadwagę lub jest otyła. Na podstawie danych z 2021 roku obejmujących 32 kraje OECD, okazuje się, że ponad połowa populacji osób dorosłych ma nadwagę lub otyłość, a 18% cierpi na otyłość. Wszędzie na świecie nadwaga i otyłość częściej występuje u mężczyzn niż kobiet, a największe różnice występują w Luksemburgu, Niemczech i Czechach, gdzie różnica wynosi 19-20 punktów procentowych.

Dane o masie ciała i wysokości, które pochodzą z pomiarów tych wskaźników, mimo że bardziej wiarygodne, są dostępne tylko w niektórych krajach. Według danych z 2021 roku pochodzących z 16 krajów OECD, które zastosowały pomiary, nadwaga lub otyłość występują u 60% osób dorosłych, a otyłość u 26% dorosłych. W 13 z 16 krajów ponad połowa populacji osób dorosłych ma nadwagę lub jest otyła. W Meksyku, Stanach Zjednoczonych i Kostaryce odsetek ten przekracza 70%. Z kolei w Japonii i Korei mniej niż 40% dorosłych ma nadwagę lub jest otyła. W większości krajów nadmiar masy ciała częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet.

Odsetek dorosłych z nadwagą i otyłością wzrósł od początku lat dwutysięcznych w większości krajów OECD. Nawet w krajach, gdzie wskaźniki od lat były niskie, takich jak: Japonia, Korea, Łotwa, Belgia czy Brazylia, odsetki nadwagi i otyłości rosły średnio o 1-2% rocznie. We Francji natomiast, odsetki nadwagi i otyłości między 2006 a 2017 rokiem nieznacznie zmalały. W krajach z wyższymi odsetkami dorosłych z nadwagą i otyłością, wskaźniki również wzrosły – o około 1% rocznie w Węgrzech, Meksyku, Nowej Zelandii i Stanach Zjednoczonych. Natomiast tempo wzrostu odsetka dorosłych z nadwagą i otyłością było stosunkowo wolniejsze w Wielkiej Brytanii.

Problem nadwagi i otyłości dotyka także młodzieży. W latach 2017-18, średnio w 27 krajach OECD, 18,3% 15-latków miało nadwagę lub było otyłych. Nierówności społeczne są widoczne we wszystkich tych krajach wskazując na większe rozpowszechnienie tego problemu wśród mniej zamożnych nastolatków. Nadwaga i otyłość częściej występuje u chłopców niż dziewcząt. Według danych z badań nad zdrowiem i zachowaniami zdrowotnymi młodzieży szkolnej HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) odsetek 15-latków z nadwagą i otyłością wzrósł od 2019/10 roku w 23 z 27 krajów.

Kraje należące do OECD podjęły szereg działań, zarówno oficjalnych regulacji, jak i działań społecznych, mających na celu zmniejszenie liczby osób z nadwagą i otyłością. Wśród ważnych inicjatyw znajdują się kampanie medialne, które promują korzyści płynące ze zdrowego odżywiania, poradnictwo dietetyczne, edukacja do zdrowego stylu życia skierowana do różnych grup ludności, w tym szkolne programy edukacji zdrowotnej. Dodatkowo, wprowadzono opłaty za produkty spożywcze i napoje o wysokiej zawartości kalorii, aby zniechęcić do ich spożycia. Proste oznaczanie wartości odżywczych na opakowaniach żywności oraz porozumienia z branżą spożywczą w sprawie poprawy jakości odżywczej produktów także stały się ważnym narzędziem umożliwiającym dokonywanie zdrowych wyborów. Badania przeprowadzone przez OECD w 2022 roku sugerują, że wiele z tych działań okazało się skuteczne w redukcji nadwagi i otyłości.