Umieralność okołoporodowa matek i niemowląt

Materiał edukacyjny z obszaru profilaktyki chorób i promocji zdrowia,
w ramach platformy ProfiBaza opracowany zgodnie z zasadami translacji wiedzy

Dr Anna Dzielska

Umieralność okołoporodowa matek jest wskaźnikiem stanu zdrowia kobiet oraz efektywności systemu opieki zdrowotnej. Definiuje się ją jako zgon kobiety w ciąży, podczas porodu lub w ciągu 42 dni od zakończenia ciąży, niezależnie od czasu i miejsca jej trwania, związany z ciążą lub prowadzeniem ciąży, ale nie wynikający z przyczyn niezamierzonych czy przypadkowych. Wskaźnik ten obejmuje bezpośrednie zgony spowodowane powikłaniami położniczymi ciąży, interwencjami, zaniechaniami lub nieprawidłowym leczeniem, a także pośrednie zgony z powodu wcześniej istniejących chorób zaostrzonych przez ciążę. Cele Zrównoważonego Rozwoju zakładają redukcję umieralności okołoporodowej matek do mniej niż 70 zgonów na 100 000 żywych urodzeń do 2030 roku.

W krajach OECD wskaźnik umieralności okołoporodowej matek wyniósł średnio 10,9 zgonów na 100 000 żywych urodzeń w 2020 roku, znacznie poniżej postawionego celu. Norwegia, Polska, Izrael, Islandia i Australia osiągnęły wskaźnik umieralności okołoporodowej kobiet poniżej 3 zgonów na 100 000 urodzeń. Niemniej jednak, Kolumbia i Meksyk nie spełniły jeszcze tego celu, a wskaźnik umieralności okołoporodowej matek wynosił w tych krajach odpowiednio 72 i 55 zgonów na 100 000 urodzeń w 2020 roku. Krajom przystępującym do OECD i krajom partnerskim również często towarzyszyły wysokie wskaźniki umieralności okołoporodowej kobiet, od 69 zgonów na 100 000 urodzeń w Peru do 173 na 100 000 w Indonezji.

Ryzyko śmierci okołoporodowej można zmniejszyć poprzez planowanie rodziny, poprawę dostępu do wysokiej jakości opieki przedporodowej, porodowej i poporodowej oferowanej przez wykwalifikowany personel medyczny.
W podejmowanych strategiach działań należałoby uwzględnić przeciwdziałanie dysproporcjom w dostępie do tych podstawowych usług zdrowia reprodukcyjnego. Bardzo ważnym elementem działań zmierzających do redukcji zgonów kobiet w okresie okołoporodowym powinny być szeroko zakrojone programy wzmacniania systemów opieki zdrowotnej i powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, wsparte działaniami wielosektorowymi, takimi jak edukacja kobiet i walka z przemocą.

Umieralność niemowląt, czyli zgony dzieci w wieku poniżej jednego roku, odzwierciedla wpływ czynników ekonomicznych, społecznych i środowiskowych na zdrowie matek i niemowląt, a także skuteczność systemów opieki zdrowotnej. Na umieralność niemowląt wpływają takie czynniki jak wykształcenie matki, jakość opieki przedporodowej i porodowej, przedwczesny poród, masa urodzeniowa, natychmiastowa opieka nad noworodkiem czy też praktyki karmienia niemowląt. W 2021 roku umieralność niemowląt w krajach OECD wyniosła średnio 4 zgony na 1 000 żywych urodzeń, co oznacza spadek z 4,7 zgonów na 1 000 żywych urodzeń w 2011 roku. W krajach takich jak Finlandia, Japonia, Norwegia, Islandia i Słowenia wskaźnik ten wynosił mniej niż 2 zgony na 1 000 żywych urodzeń. Jednak w Kolumbii i Meksyku wskaźniki umieralności niemowląt były stosunkowo wysokie, wynosząc odpowiednio 16,5 i 12,7 zgonów na 1 000 żywych urodzeń, co wskazuje na związek między śmiertelnością matek a niemowląt.
W krajach partnerskich OECD, takich jak Indie, RPA i Indonezja, wskaźnik umieralności niemowląt sięgał 20 i więcej zgonów na 1 000 żywych urodzeń, chociaż każdy z tych krajów zanotował znaczące obniżenie wskaźnika od 2011 roku.

Umieralność niemowląt można zmniejszyć poprzez skuteczne i dostosowane interwencje, takie jak natychmiastowy kontakt skóra do skóry między matkami a noworodkami, wczesne i wyłączne karmienie piersią przez pierwsze sześć miesięcy życia, kangurowanie dzieci ważących 2000 g lub mniej, opiekę poporodową nad matkami i noworodkami w ciągu 48 godzin od porodu, opóźnienie kąpieli do 24 godzin po porodzie oraz pielęgnację kikuta pępowinowego.
W zmniejszaniu liczby zgonów niemowląt ważne jest także zarządzanie i leczenie infekcji noworodkowych, zapalenia płuc, biegunek i innych infekcji.