Definicje kompetencji
Kompetencje do pracy w danej dziedzinie definiuje się jako zdolność do wykorzystania określonej wiedzy, umiejętności, postaw oraz wartości, które są potrzebne do osiągnięcia standardów wymaganych w tej dziedzinie przy uwzględnieniu danej sytuacji i szerszego kontekstu.
Upraszczając – kompetencje to zdolność do podejmowania określonych działań i zadań przy wykorzystaniu efektów uczenia się oraz własnych doświadczeń w danych okolicznościach.
Edukacja oparta na kompetencjach
Współcześnie kompetencje uznawane są za wynik procesu nauczania-uczenia się. Edukacja oparta na kompetencjach (ang. competency-based education) ma dość długi rodowód, sięgający przynajmniej lat 70. XX w. Precyzyjne zdefiniowanie tego podejścia nastręcza trudności, ponieważ w piśmiennictwie używa się szerokiej gamy terminów, które są związane z daną dziedziną kształcenia i mogą, ale nie muszą być synonimiczne. Ogólnym celem procesu nauczania-uczenia się, który opiera się na kompetencjach jest spowodowanie, aby osoby uczące się nabyły wiedzę oraz umiejętności odpowiednie do wykorzystania i osiągania sukcesu w szkole, na uczelni, w karierze zawodowej oraz w życiu społecznym. Edukacja oparta na kompetencjach jest skoncentrowana na uczniu, jego zdolnościach i odpowiedzialności.
W edukacji tego rodzaju silny akcent kładzie się na przygotowanie do zawodu, a więc nabywanie wiedzy i umiejętności, budowanie motywacji, kształtowanie przekonań i postaw oraz zachowań osób uczących się, aby zapewnić dobrą jakość ich pracy w przyszłości. Kompetencje, zdolność do wykonania pewnej pracy, są więc złożoną strukturą, na którą składają się liczne i powiązane ze sobą elementy. Z tego powodu do charakterystyki kompetencji stosuje się często tzw. model góry lodowej.
Model góry lodowej kompetencji
W wielu krajach edukacja oparta na kompetencjach wypiera nauczanie tradycyjne, które koncentrowało się na roli nauczyciela, dostarczaniu treści, instrukcjach i egzaminach. Zmiana paradygmatu uczenia się dotyczy także kształcenia w zawodach wykonywanych w ochronie zdrowia.
Wdrożenie edukacji opartej na kompetencjach
Przy opracowaniu planu edukacji opartej na kompetencjach stawia się zasadnicze pytanie: co absolwent powinien wiedzieć i umieć? Obecnie coraz większym zainteresowaniem (także dla potrzeb ochrony zdrowia) cieszy się tzw. edukacja skoncentrowana na wyniku (ang. outcome-based education), która odpowiada dodatkowo na pytanie: dlaczego absolwent ma to wiedzieć i umieć?
Wprowadzenie edukacji opartej na kompetencjach powinno zaczynać się od zdefiniowania zestawu (listy) kompetencji, które mają być finalnym efektem procesu nauczania-uczenia się. Następnie – zestaw ten powinien być wykorzystany do stworzenia planu i programu nauki. Przypisywanie kompetencji do istniejącego, tradycyjnego planu i programu kształcenia jest uznawane za błąd
Wdrożenie edukacji opartej na kompetencjach
Znaczenie standardów
Z podanej powyżej, pierwszej definicji kompetencji wynika, że służą one do osiągnięcia standardów. Powiązanie kompetencji ze standardami wynika z faktu, że standardy wyznaczają zasadniczą linię postępowania w danej dziedzinie oraz mechanizmy kontroli tego postępowania. Są jego osią.
Istotę standardów najłatwiej jest wyjaśnić z perspektywy zarządzania jakością. W zarządzaniu jakością stosuje się gradację dokumentacji związanej z wykonywaniem pracy – tzw. hierarchię dokumentacji systemowej. Bywa to przedstawiane w różny sposób, jednak zazwyczaj wymienia się tu kolejno: politykę, standardy, procedury i wytyczne. Polityka jest formalnym oświadczeniem woli na temat tego co chce się osiągnąć oraz dlaczego i po co podejmuje się te kroki. Standardy są dokumentami o charakterze operacyjnym, opisują obowiązkowe i poddające się pomiarowi kierunki działania, które trzeba przeprowadzić, aby zrealizować daną politykę. Standardy są również opisem miar, za pomocą których można ocenić zakres i jakość wykonywanej pracy. Procedury to szczegółowe instrukcje postępowania. Wytyczne zaś to pewne zalecenia, czy też najlepsze praktyki, które mogą podlegać interpretacji i zmianom w powiązaniu z konkretnymi okolicznościami.
Należy podkreślić, że opracowanie każdego dokumentu strategicznego (polityki, standardu, procedury czy wytycznej) wymaga profesjonalizmu, wiedzy, umiejętności i doświadczenia, a więc kompetencji w szerokim i bardziej potocznym znaczeniu.
Autorzy: Cianciara D, Sugay L, Lewtak K, Piotrowicz M, Urban E, Gajewska M, Rutyna A.
(Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy)