Zdrowie we wszystkich politykach (Health in All Policies, HiAP) jest podejściem do polityk publicznych we wszystkich sektorach, w którym w systematyczny sposób uwzględnia się wpływ decyzji na zdrowie ludzi, poszukuje synergii między politykami publicznymi oraz dąży do unikania skutków szkodliwych dla zdrowia. Jego celem jest poprawa zdrowia populacji i dążenie do sprawiedliwości w zdrowiu. Podejście to zwiększa odpowiedzialność decydentów za zdrowie, jego uwarunkowania i funkcjonowanie systemu zdrowotnego.

HiAP opiera się na współpracy i partnerstwie, konsultacjach i negocjacjach, upodmiotowieniu różnych interesariuszy i delegowaniu do nich różnych zadań, integracji wysiłków oraz na wyrazistym artykułowaniu spraw zdrowia w procesie kształtowania polityki w różnych sektorach na różnych poziomach.

Zasady podejścia „zdrowie we wszystkich politykach” nie są nowe. Ich międzynarodowe korzenie sięgają Deklaracji Ałma-Ata nt. POZ z 1978 r. oraz Karty z Ottawy nt. promocji zdrowia z 1986 r. W Finlandii korzenie HiAP sięgają 1972 r. Nazwę HiAP upowszechnili Finowie w drugiej połowie 2006 r. w czasie Fińskiej Prezydencji Rady UE. Zanim do tego doszło w powszechnym użyciu były nazwy „polityka prozdrowotna” (healthy public policy) bądź „działania międzysektorowe”. Obecnie często używa się też określenia „cały rząd i całe społeczeństwo dla zdrowia” (whole-of-government, whole-of-society approach). 

Do podstawowych narzędzi HiAP można zaliczyć:

• Ocenę wpływu (oddziaływania) na zdrowie,
• Tworzenie zespołów roboczych, komitetów rządowych, międzyresortowych dla celów współpracy horyzontalnej,
• Tworzenie komitetów sterujących,
• Tworzenie sieci, zespołów do spraw zdrowia,
• Wspólne planowanie i ustalanie priorytetów,
• Wspólną ewaluację,
• Ustanawianie grantów „krzyżowych” (np. sektor zdrowia dla projektów środowiskowych, a sektor środowiska dla projektów zdrowotnych),
• Wspólne finansowanie przedsięwzięć,
• Listy intencyjne i porozumienia.

Czynniki niezbędne do realizacji HiAP oraz działania związane z wdrożeniem tego podejścia są różnie opisywane w piśmiennictwie. Wśród czynników pobudzających HiAP (drivers) wymienia się na przykład:

• Wzrost świadomości społecznej, w tym wśród polityków, związanej z różnorodnymi uwarunkowaniami zdrowia i wpływem różnych polityk na zdrowie,
• Podejście sterowane instytucjonalnie,
• Stosowanie strategii win-win, w której poszukuje się takich rozwiązań, w których obie (wszystkie) zainteresowane podmioty poczują się jak zwycięzca.

Istnieją przy tym dowody, że rzeczywiście skuteczna jest strategia korzystna dla wszystkich (win-win). Realizacji tej strategii sprzyjają m.in.: opracowanie wspólnego języka (słownika), włączenie spraw zdrowia do innych obszarów polityki, jednoczesne wyznaczanie kilku celów, aby chronić interesy różnych sektorów. Realizacja tej strategii wymaga pewnego potencjału wyjściowego, w tym lidera, odpowiedniego zespołu z odpowiednimi kompetencjami, nakładu czasu i środków finansowych, a także włączenia społeczności w procesy konsultacji i podejmowania decyzji.

Wdrożenie podejścia HiAP, jak każdy proces, wymaga pewnej struktury, którą opisano poniżej.

Działania związane z wdrożeniem HiAP

Ad 1.

• Rozpoczęcie planowania strategicznego i wybór kryteriów do wyboru priorytetów,
• Zanalizowanie, które polityki mają wpływ na zdrowie, sprawiedliwość w zdrowiu i działania systemu zdrowotnego,
• Zrozumienie krajowego kontekstu (prawnego, strukturalnego) działania władz,
• Wyznaczenie priorytetów krótko, średnio i długoterminowych,
• Oszacowanie kontekstu politycznego (politics) oraz polityk publicznych (policies).

Ad 2.

• Określenie kontekstu do prowadzenia HiAP (np. liczba możliwych sektorów) oraz określenie strategii możliwych do wykorzystania,
• Określenie danych, analiz i dowodów potrzebnych do planowania, monitorowania i ewaluacji HiAP,
• Określenie struktur i procesów potrzebnych do prowadzenia i wspierania HiAP,
• Rozważenie kwestii zasobów ludzkich, finansowych oraz odpowiedzialności za prowadzenie HiAP.

Ad 3.

• Określenie wiodącego lidera do prowadzenia HiAP,
• Rozważenie możliwości wsparcia HiAP za pomocą podejść z-góry-na-dół (top-down), z-dołu-do-góry (bottom-up) oraz horyzontalnego,
• Wykorzystanie istniejących programów i aktów normatywnych,
• Wykorzystanie mechanizmów, które wspierają odpowiedzialność za działania (np. audyt, otwarty dostęp do informacji, udział społeczeństwa obywatelskiego).

Ad 4.

• Oszacowanie wpływu polityk na zdrowie,
• Określenie kluczowych grup lub społeczności, które będą poddane wpływom polityk,
• Określenie osób, które mogą pomagać w podejmowaniu decyzji i wdrożeniu polityk,
• Rozpoznanie dostępnych mechanizmów kontroli w obrębie procesu legislacyjnego (np. wysłuchania publiczne).

Ad 5.

• Wczesne rozpoczęcie planowania monitorowania i ewaluacji,
• Określenie potencjalnych możliwości współpracy przy monitorowaniu i ewaluacji,
• Określenie obszarów, kamieni milowych, stanu wyjściowego, celów i wskaźników,
• Przeprowadzenie monitorowania i ewaluacji zgodnie z planem,
• Rozpowszechnienie informacji i wniosków z monitorowania i ewaluacji.

Ad 6.

• Szkolenie i wspieranie profesjonalistów ochrony zdrowia, aby mieli wiedzę i umiejętności potrzebne do prowadzenia HiAP,
• Budowanie potencjału instytucjonalnego,
• Budowanie potencjału badawczego,
• Wzmocnienie współpracy międzysektorowej dla kształcenia i badań,
• Budowanie potencjału w różnych ministerstwach,
• Budowanie potencjału społeczności do uczestnictwa w HiAP.

Obecnie liczba publikacji w języku angielskim na temat prowadzenia HiAP, zarówno poradników, jak prac naukowych, jest ogromna. Są to również prace o tym, w jaki sposób można przeciwdziałać problemom, które występują podczas realizacji HiAP.

Autorzy: D. Cianciara, K. Lewtak, M. Gajewska,  M. Piotrowicz, E. Urban, L. Sugay